Święto Niepokalanego poczęcia przepadające na 8 XII swoimi początkami sięga VII wieku
Święto Niepokalanego poczęcia przepadające na 8 XII swoimi początkami sięga VII wieku w Bizancjum jako „Poczęcie Maryi” lub „Poczęcie Anny”. Na zachodzie pierwsze wzmianki o Niepokalanym pojawiają się w IX wieku w Neapolu i w Irlandii, zaś w XI wieku w Anglii i nieco później we Francji, Włoszech i Niemczech[1]. W 1437 roku podczas Soboru Bazylejskiego postanowiono rozszerzyć święto na cały kościół natomiast w 1708 roku zaliczono je do dni wolnych od pracy[2]. Święto Niepokalanego Poczęcia do rangi dogmatu wiary wprowadził Pius IX 8 grudnia w 1854 roku, a związek tego dogmatu z objawieniami w Lourdes podkreślił papież Pius X w 1904 roku. Wraz z rozwojem święta Niepokalanego Poczęcia nastąpiła potrzeba na wizerunki maryjne do których inspiracji czerpano z niektórych fragmentów ze Starego Testamentu:
Jam narcyz Saronu,
lilia dolin.
Jak lilia pośród cierni,
tak przyjaciółka ma pośród dziewcząt. (Pieśń nad Pieśniami, 2-1)[3]
Cała piękna jesteś, przyjaciółko moja,
I nie ma w tobie skazy (Pieśń nad Pieśniami, 4-7)[4]
Podziwiają ją dziewczęta i zwą ją szczęśliwą,
królowe i nałożnice ją wysławiają:
Kimże jest ta, która świeci z wysoka jak zorza,
piękna jak księżyc, jaśniejąca jak słońce,
groźna jak zbrojne oddziały? (Pieśń nad Pieśniami, 6, 9-10)[5]
oraz fragmentów dwunastego rozdziału Apokalipsy:
Potem wielki znak ukazał się na niebie:
Niewiasta obleczona w słońce
i księżyc pod jej stopami,
a na jej głowie wieniec z gwiazd dwunastu. (Ap 12,1)[6]
I został stracony wielki Smok,
Wąż starodawny,
który się zwie diabeł i szatan,
zwodzący całą zamieszkałą ziemię,
został strącony na ziemię. (Ap 12,9)[7]
Momentem największej popularności wizerunku Niepokalanej był XVII wiek za sprawą artystów włoskich, hiszpańskich takich jak Murillo Jusepe de Ribera, Francisco de Zurbaran, Guido Reni, Luca Giordano czy Giovanni Battista Tiepolo. W tym czasie przedstawienia Niepokalanej (Immaculaty) ukazywały młodzieńczą Maryję, najczęściej bez Dzieciątka, której głowę okalał świetlisty obłok, promienista gloria bądź wieniec z gwiazd. Przedstawiona frontalnie, w całej postaci, z dłońmi złożonymi modlitewnie lub trzymająca berło. U stóp Maryi wąż owinięty wokół kuli świata, często w otoczeniu aniołów. Niekiedy była adorowana przez świętych[8] [9]. W Polsce takie przedstawienia zaczęły być popularne w XVIII wieku za sprawą powyżej wymienionych artystów włoskich i hiszpańskich.
W sztuce ludowej wizerunek Niepokalanej zaczął być popularny w XIX wieku za sprawą objawień Lourdes oraz ogłoszenia dogmatu Niepokalanego Poczęcia. W czasie tym pojawiło się wiele przedstawień Immaculaty umieszczanych w kaplicach koło domów, dróg i wśród pól[10].
W zbiorach Muzeum Wsi Radomskiej posiadamy kilka wizerunków maryjnych o tematyce Niepokalanego Poczęcia Maryi, zaś do najciekawszych należy oleodruk pt. „Niepokalane Poczęcie Matki Boskiej” (nr inw. MWR/KM 13208/I). Nawiązuje ono do Arbor Virginis charakteryzującego się przedstawieniem Maryi stojącej na liliach biegnących z serc św. Anny i św. Joachima symbolizującego poczęcie Maryi[11]. Zaś na omawianym oleodruku łodygi lilii nie wychodzą z serc rodziców Maryi, lecz z wizerunków trzech Papieży – od lewej Piusa IX, Piusa X i Leona XIII. Wokół głowy Maryi biegnie napis: O MARJO BEZ GRZECHU POCZĘTA MÓDL SIĘ ZA NAMI, KTÓRZY SIĘ DO CIEBIE UCIEKAMY. Poniżej napis dotyczący ogłoszenia przez Papieża Piusa IX Dogmatu wiary o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny z 8 grudnia 1854 roku[12].
Opis fotografii:
Niepokalane Poczęcie Matki Boskiej
Oleodruk, papier; 51 x 40,5 cm
Nsygn.
Nr inw.: MWR/KM 13208/I
Właśc.: Muzeum Wsi Radomskiej
Hist.: Obraz zakupiono w 2009 roku w Radomiu
[1] Władysław Smoleń, Ilustracje świąt kościelnych w polskiej sztuce, Lublin 1987, s. 27.
[2] Wincenty Zaleski, Święci na każdy dzień, Warszawa 2011, s. 18.
[3] Ibidem.
[4] Ibidem.
[5] Ibidem.
[6] Ibidem.
[7] Ibidem.
[8] J. Patyra, Od narracyjnej do kultowej reprezentacji na podstawie średniowiecznej ikonografii Niewiasty Apokaliptycznej, w: Obraz i Kult. Materiały z konferencji „Obraz i kult”, KUL, Lublin 6–8 października 1999, red. M. U. Mazurczak i J. Patyra, Lublin 2002, s. 271-272.
[9] O tym jak powinno się malować Maryję powstało wiele traktatów w jednym z nich Francisco Pacheco w Arte de la Pictura pisał: „Należy malować Maryję w wieku 12-13 lat, jako bardzo piękną panienkę z dużymi oczami, cudownymi ustami i nosem, z różowymi policzkami, ze złotymi rozpuszczonymi włosami, tak dobrze, jak tylko może to uczynić pędzel człowieka”. Na podstawie: M. Biernacka, Maryja Matka Chrystusa, Warszawa 1987, s. 84.
[10] W. Smoleń, Ilustracje…dz. cyt., s. 31.
[11] Przykładem takiego przedstawienia jest obraz w Sanktuarium Przemienienia Pańskiego w Krużlowej oraz w kościele p.w. Przemienienia Pańskiego w Lublinie.
[12] Przemysław Nowak, Bernhard Poschmann (1878 -1955) i jego krytyczna ocena uzasadnienia doktrynalnego dotyczącego Assumptio Beatae Mariae Virginis, „Studia Warmińskie” XLVII, 2010, s. 169.
