Naszym zamierzeniem jest przedstawienie istniejących jeszcze przykładów chłopskiego budownictwa ludowego, które udało nam się zinwentaryzować podczas badan terenowych prowadzonych przez naszą placówkę.
Naszym zamierzeniem jest przedstawienie istniejących jeszcze przykładów chłopskiego budownictwa ludowego, które udało nam się zinwentaryzować podczas badan terenowych prowadzonych przez naszą placówkę. Głównym przedmiotem naszych zainteresowań są chłopskie chałupy, które były najbardziej jaskrawą manifestacją wzorów tradycyjnego budownictwa ludowego. Prezentować będziemy zarówno domostwa, które powstały pod koniec XIX w, jak również te zbudowane w połowie XX w. Jednak ich cechą wspólną są pewne typowe rozwiązania, które w różnych formach przetrwały kilka dekad, aż do lat 60. XX w., kiedy generalnie zaprzestano budowy domów opartych na tradycyjnych układach rozplanowania,
a także drewno przestało być podstawowym budulcem takich obiektów.
a także drewno przestało być podstawowym budulcem takich obiektów.
Naszą prezentację opierać będziemy na przedstawianiu interesujących nas obiektów w danej miejscowości
Chałupy w Radomskiem
Gliniec - powiat przysuski
Chałupa z 1960 r.
Rozpoczynamy o chałupy, która zbudowana została w 1960 roku. Budynek niepodpiwniczony, zbudowany jest w drewnianej konstrukcji zrębowej, która nakryta jest dachem dwupołaciowym. Pierwotnie chałupa była kryta strzechą słomianą. W 1985 roku strzechę zamieniono na eternit. Budynek zbudowało małżeństwo z pomocą rodziny. Według informatorów uproszczony projekt budynku uzgadniany był w gminie. Chałupę zamieszkiwało małżeństwo z dwójką dzieci. Rodzina gospodarowała na 5,3 ha. Uprawiano żyto, owies, pszenicę i ziemniaki, a także hodowano 2 krowy, 3 świnie oraz drób.
Mimo, że chałupa powstała w II połowie XX w. to jej układ rozplanowania jest bardzo prosty. Jest to dom symetryczny, w którym wejście umieszczone jest pośrodku ściany frontowej, jednotraktowy. Wnętrze stanowią dwie izby oraz niewielka sień. Urządzenia ogniowe, jak w niemal każdej chałupie, składały się z pieca chlebowego, pieca grzewczego oraz dwóch trzonów kuchennych. Jeden z trzonów kuchennych w późniejszych latach został zlikwidowany.
Chałupa dwutraktowa z 1968 r
Chałupa dwutraktowa z 1968 r
Zapoznajmy się teraz z rzutem chałupy, która mimo że zbudowana była w 1968 roku zachowuje typowy układ domu dwutraktowego tak przecież typowy dla tradycyjnego budownictwa ludowego. Na pewno spore znaczenie dla takiej formy budynku miał fakt, że zbudowany on został z elementów pozyskanych z chałupy znajdującej się w odległej od Glińca o 20 km na południe Wólce Plebańskiej. Mamy tu do czynienia z chałupą o układzie dośrodkowym, a więc urządzenia ogniowe są ulokowane w środku budynku w związku z tym wszystkie izby stykają się z nimi. Domostwo składa się z sieni, kuchni oraz dwóch izb. W jednej z izb znajduje się piec kaflowy. Dom jest obszerny, z dużą ilością otworów okiennych. Warto zwrócić uwagę, że jedynie kuchnia ma typowe urządzenia ogniowe. Pozostałe izby pełnią funkcję „normalnych” pokojów.
Chałupa półtoratraktowa z lat 30 XX w
Chałupa ta pochodzi z lat 30 XX w. Nie znamy konkretnej daty budowy tego obiektu. Jest to budynek półtoratraktowy z sienią, komorą oraz dwoma izbami. Jest on zbudowany w konstrukcji zrębowej. Patrząc na układ rozplanowania tego budynku widzimy, że swoją formę wywodzi on zapewne z jednotraktowej chałupy centralnej o układzie sień, izba, komora. Tradycja budowy domów tego typu, ale już w zmodernizowanym układzie z dwoma izbami w amfiladzie trwała w tym rejonie do końca lat 50 XX w. Chałupy takie są nieco bardziej rozbudowaną kontynuacją klasycznego domu o układzie centralnym. Ich podstawową cechą jest to, że posiadają drugą izbę w miejsce dotychczasowej komory. Wymagało to zmiany lokalizacji urządzeń ogniowych. Przesunięto je do środka budynku, tak aby obie izby mogły być ogrzewane. Wprowadzenie takiego układu nie oznaczało wcale zupełnej rezygnacji z komory, lokowano ją teraz zwykle w miejscu wydzielonym z sieni. Oznaczało to rezygnację z części powierzchni sieni, ale jednocześnie przesunięcie urządzeń ogniowych spowodowało, że sień przestała być pomieszczeniem ogrzewanym, co uczyniło z niej idealne miejsce na umieszczenie komory właśnie tam. Podział sieni spowodował również to, że dom centralny stracił w ten sposób zasadę amfilady, a także z jednotraktowego obiektu stał się półtoratraktem. Taki rodzaj budynków mieszkalnych był dość popularny wśród niezbyt zamożnych mieszkańców Radomskiego.
Chałupa półtoratraktowa z 1943 r.
Jest to dom o niemal identycznym układzie jak ten prezentowany poprzednio. Różni się on tylko sposobem ulokowania pieca chlebowego do którego wsad znajdował się w drugiej izbie. Zarówno pod względem podziałów wewnętrznych, także ilością okien i ich rozmieszczeniem mamy tu do czynienia z takim samym układem.
Budynek ten zbudowany został w 1943 r. Mieszkało w nim małżeństwo z dwójką dzieci. W latach 40 gospodarowali na 2 ha ziemi, z czasem gospodarstwo powiększyło się do 6 ha. Materiał na budowę tego domu częściowo pozyskany był z rozbiórki innego budynku. Dom stawiano własnymi siłami za wyjątkiem pieca. Do jego wykonania wynajęty był murarz Jan Seta.
