Kapliczki i figury fatimskie w Radomiu

Miniona setna rocznica objawienia Matki Bożej w Fatimie wydaje się być dobrą okazją do zbadania przestrzeni sakralnej Radomia pod kątem występowania w niej ikonografii i pamiątek fatimskich.

Miniona setna rocznica objawienia Matki Bożej w Fatimie wydaje się być dobrą okazją do zbadania przestrzeni sakralnej Radomia pod kątem występowania w niej ikonografii i pamiątek fatimskich. Choć wizerunek Matki Bożej Fatimskiej jest stosunkowo młody, a sam Jej kult w Polsce jeszcze młodszy, jak się okazuje, materialnych fatimskich śladów w Radomiu jest całkiem sporo. Bliższe przyjrzenie się im uzmysławia, że także w dzisiejszych czasach, już w XXI w., występuje zjawisko rozwoju pewnego określonego konkretnymi ramami kultu i powstawania w związku z nim odrębnej grupy obiektów małej architektury sakralnej. Warto się nad nimi na chwilę zatrzymać i na ich przykładzie prześledzić historię lokalnego rozwoju kultu Matki Bożej. Tej, która przed wiekiem objawiła się trojgu pastuszkom na portugalskiej prowincji, a dziś odbiera cześć także „nad Mleczną”.

Opisane niżej obiekty stanowią pamiątkę objawienia Matki Bożej, jakie miały miejsce od 13 maja do 13 października 1917 r. w portugalskiej miejscowości Fatima. Maryja ukazała się trojgu dzieci: rodzeństwu Hiacyncie i Franciszkowi Marto oraz ich krewnej Łucji dos Santos. Pierwszych dwoje dzieci zmarło niedługo po objawieniach. W 2000 r. beatyfikował ich papież Jan Paweł II, w tym roku zaś, podczas pielgrzymki do Fatimy papieża Franciszka, zostali ogłoszeni świętymi. Zupełnie inaczej potoczyły się losy Łucji. Dożyła 98 lat i zmarła w 2005 r., niemal całe swe życie spędzając w karmelu w portugalskiej Coimbrze. Orędzie fatimskie Matki Bożej w wielkim skrócie nazwać można nawoływaniem do nawrócenia, oddaniem czci Niepokalanemu Sercu Maryi i zachętą do codziennego odmawiania różańca. Oficjalne potwierdzenie prawdziwości objawień i zatwierdzenie kultu w Kościele nastąpiło w 1930 r. W latach następnych miały miejsce kolejne wydarzenia, które ten kult utwierdzały i rozszerzały na cały świat. Jednym z najistotniejszych, mających wpływ na wzrost pobożności fatimskiej zwłaszcza w Polsce, był dokonany 13 maja 1981 r. (czyli w rocznicę objawienia) zamach na papieża Jana Pawła II. Ojciec Święty, który uszedł z życiem, swoje ocalenie zawdzięczał właśnie cudownej interwencji Matki Bożej Fatimskiej, czemu dał świadectwo pielgrzymując rok po postrzale do Fatimy i ofiarując jako wotum pocisk, który go ugodził[i]. Bez wątpienia to tamte wydarzenia stanęły u podstaw niezwykłego rozkwitu pobożności fatimskiej i rozwoju nabożeństw ku czci Matki Bożej z Fatimy, jaki ma miejsce w Polsce od lat 80. XX w.[ii]. Warto zaznaczyć, że kult fatimski padł w naszym kraju na podatny grunt. Polacy, od wieków czczący Matkę Bożą jako swą Królową, zyskali jej orędownictwo w jeszcze jednej, bliskiej im różańcowej ikonografii. Opisana prawidłowość dotyczy również oczywiście Radomia. Zanim jednak omówione zostaną poszczególne obiekty sakralne – wyrazy przedmiotowego kultu – warto przywołać kilka znamiennych wydarzeń i faktów stanowiących niejako podwaliny tradycji fatimskich w Radomiu.

Początek cyklicznych nabożeństw fatimskich w naszym mieści związany jest z duszpasterską działalnością księży pallotynów i datuje się na 1961 r. Wtedy to ówczesny proboszcz parafii św. Józefa na Młodzianowie, ks. Konstanty Kobielus SAC, wprowadził tu takie nabożeństwo. Co ciekawe, jego zaprowadzenie związane było z postawieniem na placu okalającym pierwotny kościół przy ul. Wiejskiej 9 czterech maryjnych figur: rzeźby Matki Bożej Niepokalanej z lewej strony kościoła; figury Niepokalanego Serca MB w zewnętrznej niszy prezbiterium kościoła; groty z figurą Matki Bożej z Lourdes na tyłach placu kościelnego oraz rzeźby MB Saletyńskiej z prawej strony świątyni. Nabożeństwu fatimskiemu towarzyszyła wówczas procesja wokół kościoła a opisane figury stanowiły kolejne stacje na drodze procesji różańcowej[iii]. Czemu wówczas jedna z figur nie przedstawiała Matki Bożej Fatimskiej? Można się jedynie domyślać, że w tamtych latach, gdy władze partyjne walczyły z wiarą katolicką, taką rzeźbę nie było łatwo zdobyć. Obecnie na placu, gdzie stał kościół parafialny nie ma już żadnego śladu, tak po świątyni, jak i opisanych figurach[iv]. Na szczęście opisane rzeźby nie przepadły, lecz po zdemontowaniu są sukcesywnie odnawiane. Jedna z nich - figura Matki Bożej z la Salette – w ubiegłym roku ustawiona została na nowym miejscu przed świątynią przy ul. Młodzianowskiej[v]. Nabożeństwa fatimskie w tutejszej parafii odbywają się nieprzerwanie od przeszło pół wieku.

Kolejnym istotnym wydarzeniem jeszcze sprzed zamachu na Jana Pawła II, mającym zapewne wpływ na wzrost kultu Matki Bożej z Fatimy w Radomiu było zorganizowanie w latach 1976-1979 na terenie całej ówczesnej diecezji sandomierskiej z inicjatywy bp Piotra Gołębiowskiego rekolekcji trzeźwościowych orędzia Najświętszej Maryi Panny Fatimskiej. Prowadzili je oo. redemptoryści i towarzyszyło im m.in. uroczyste wniesienie do świątyni parafialnej figury MB Fatimskiej. Radom był jednym z pierwszych miast diecezji, w których takie rekolekcje zostały przeprowadzone[vi].

Już w drugiej połowie lat 80. XX w. powstał w Radomiu Ośrodek Kultu Matki Bożej Fatimskiej. Funkcjonuje on przy parafii pw. św. Pawła Apostoła na Janiszpolu. Myśl stająca u podstaw powstania tego ośrodka zrodziła się w sierpniu 1986 r., po powrocie z pierwszej pielgrzymki kapłanów i wiernych diecezji sandomiersko-radomskiej do Fatimy. 13 sierpnia tego roku celebrowano na Janiszpolu pierwsze nabożeństwo fatimskie, zwane tu popularnie „Fatimą”[vii]. W kolejnych latach w ośrodku przybywało kolejnych fatimskich pamiątek i obiektów, łącznie z relikwiami błogosławionych dzieci fatimskich. Wszystkie ulokowane są jednak we wnętrzu świątyni. Dopiero w maju 2008 r., na wolnej i otwartej przestrzeni placu przed kościołem, wybudowany został interesujący pomnik fatimski. Jest to wyobrażenie objawienia Matki Bożej w Fatimie, więc składa się nie tylko z figury Maryi, ale także rzeźb trojga klęczących przed Nią dzieci – pastuszków, którym się ukazała. Całość wybudowana została na cokole z łamanych brył granitowych. Same zaś figury sprowadzone zostały bezpośrednio z Portugalii[viii].

Wydarzeniem, które miało niewątpliwy wpływ na dalszy wzrost pobożności fatimskiej w Radomiu i mogło przyczynić się do powstania kolejnych obiektów małej architektury sakralnej, było nawiedzenie w dniach 8-17 lutego 1996 r. diecezji radomskiej przez figurę Matki Bożej Fatimskiej. W samym Radomiu figura przebywała 16 i 17 lutego, goszcząc w Wyższym Seminarium Duchownym, Katedrze, Farze i kościołach pw. św. Kazimierza, św. Stefana, św. Pawła, św. Rafała oraz najświętszego Serca Jezusowego[ix].

Przełom wieków XX i XXI był czasem organizowania w większości parafii jubileuszowych misji świętych. Pamiątką takich właśnie misji, które odwoływały się do objawienia Matki Bożej w Fatimie jest figura Maryi, stojąca przy kościele pw. św. Jadwigi na os. Akademickim w Radomiu. Figura ustawiona została na cokole ukształtowanym jako stożek z polnych kamieni. W przednią ścianę cokołu wmurowana jest niewielka tabliczka z białego marmuru z napisem:

2000

JUBILEUSZ

PAMIĄTKA MISJI

FATIMSKICH[x]

Matka Boża w figurze widzianej z ul. Rapackiego ukazana jest w jednej z trzech podstawowych wariantów ikonograficznych „Pani Fatimskiej”, jakie rozpowszechnione są na całym świecie. Konkretnie w powstałym w 1947 r. najpopularniejszym wizerunku „Peregrina” (Madonna Pątniczka), czyli jako Maryja stojąca na wyobrażeniu chmury, ze złożonymi do modlitwy dłońmi, w białej szacie, z koroną na głowie[xi]. Z kolei figura wg wariantu „Immaculata” (Niepokalana) zdobi kapliczkę znajdującą się na placu przy kościele pw. Miłosierdzia Bożego w Jeżowej Woli. Matka Boża w tej rzeźbie ukazana jest z wyciągniętą lewą ręką i prawą wskazującą na swe Niepokalane Serce. Kapliczka ta powstała także w 2000 r., ufundowana została przez parafialne Koła Żywego Różańca w celu upamiętnienia jubileuszu drugiego milenium chrześcijaństwa. Figura pierwotnie znajdowała się w kapliczce w formie szklanej gabloty zwieńczonej koroną[xii]. W 2016 r. została przebudowana – zlikwidowano gablotę ze szkła a figurę ustawiono w nowo wybudowanej, okazałej kapliczce z czerwonej cegły[xiii]. Kolejna figurka Matki Bożej z Fatimy wg najbardziej rozpowszechnionego wariantu „Peregrina” zdobi ogród przed plebanią kościoła farnego pw. św. Jana w Radomiu – czyli plac przy ul. Grodzkiej obok budynku tzw. „domu wielkiego” dawnego zamku królewskiego. Powstała około 2008 r.[xiv]. Identyczna figura zdobi także ogród przed domem prywatnym przy ul. Gołębiowskiej 106. Ustawiona jest na dwustopniowym cokole z łamanego łupku piaskowcowego. Powstała przed lipcem 2007 r.[xv]. Figura ta, podobnie do tej z ogrodu plebańskiego Fary, nie posiada korony.

W Radomiu figurę Matki Bożej Fatimskiej można spotkać jeszcze w kilku innych kapliczkach znajdujących się za ogrodzeniami posesji prywatnych. W każdym z tych obiektów ukazana jest figura wg wariantu „Peregrina”. Kapliczki w formie szklanej gabloty na murowanym cokole, z figurą Matki Bożej Fatimskiej znajdują się w Radomiu przy ulicach Kalińskiej 33[xvi] i Komunalnej 79[xvii] - obydwa obiekty z końca lat 90. XX w. Co ciekawe obie kapliczki wzniosła ta sama rodzina romska (wcześniej wybudowała także kapliczkę przy ul. św. Wacława w Radomiu). Po ich wyprowadzce z poszczególnych miejsc zostawioną kapliczkę przejmowała w opiekę nowa rodzina, jaka zamieszkała w danym domu[xviii]. Interesująca starsza kapliczka, w której wtórnie umieszczono figurę fatimską, położona jest przy zbiegu ulic Witkacego i Studziennej na radomskim Malczewie. Figurkę umieszczono tu we frontowej, głównej wnęce. Obecność takiej ikonografii w tym miejscu staje się zrozumiała, gdy weźmie się pod uwagę fakt, że przedmiotowa kapliczka stoi mniej więcej w połowie drogi między fatimskimi ośrodkami na Młodzianowie i Janiszpolu, a swego czasu Malczew wchodził w skład parafii z ul. Wiejskiej. Opisywana kapliczka pochodzi z 1958 r. i zobaczyć na niej można np. sygnaturę kamieniarzy Majewskich z Szydłowca[xix].

Przez jakiś czas niewielka figurka Matki Bożej z Fatimy znajdowała się także w jednej z wnęk dewocyjnych murowanej kapliczki stojącej za ogrodzeniem posesji przy ul. Odrodzenia 168. W obiekcie tym co jakiś czas wymieniane są poszczególne figurki Maryi, co może wiązać się z tym, że sama kapliczka wybudowana została w 1988 r., jako pamiątka obchodzonego w Polsce w latach 1987-1988 Roku Maryjnego[xx]. Nietypową kapliczkę fatimską jeszcze kilka lat temu można było oglądać za parkanem posesji przy ul. Starokrakowskiej 33 w Radomiu. Niewielka figurka Matki Bożej Fatimskiej ustawiona była tu na niecodziennej konstrukcji, złożonej z metalowych prętów i kawałków betonowego gruzu[xxi]. Obecnie niestety nie ma już tego obiektu.

Ostatnią grupę obiektów małej architektury sakralnej, gdzie spotkać można wizerunek „Fatimskiej Pani” stanowią przydrożne krzyże, do których przymocowane są niewielkie kapliczki szafkowe z takimi właśnie wyobrażeniami. Figurkę Matki Bożej Fatimskiej spotkamy we wnęce szklanej gablotki przymocowanej do metalowego krzyża ze zbiegu ulic Wiejskiej i Ciborowskiej na Godowie[xxii]. Krzyż ten znajduje się na terenie parafii św. Józefa – zrozumiała jest więc obecność tu ikonografii fatimskiej. Z kolei na terenie drugiej radomskiej parafii, gdzie czci się Matkę Bożą Fatimską (Janiszpol), przy zbiegu ulic Bieszczadzkiej i Sołtykowskiej, stoi drewniany krzyż jubileuszowy z 2000 r., do którego przymocowana jest szklana gablotka z figurą „Fatimskiej Pani”[xxiii]. Metalowy krzyż, u którego podnóża znajduje się cokół w kształcie kopca granitowych skał, gdzie w jednej z kamieni wykuto wnękę dla figury Matki Bożej Fatimskiej, stoi przy skrzyżowaniu ulic Puszczańskiej i ks. T. Ofiary na Firleju. Obiekt upamiętnia rok jubileuszowy 2000[xxiv]. Krzyże, do których przytwierdzone są kapliczki szafkowe z wizerunkiem Matki Bożej z Fatimy znajdują się w Radomiu także przy ul. Zielonej na Wacynie[xxv] i Starokrakowskiej (w pobliżu ul. Kosynierów) w Jeżowej Woli.[xxvi].

Biorąc pod uwagę mobilność i często małą trwałość podobnych wizerunków oraz obiektów - powiedzieć trzeba, że ikonografia fatimska z pewnością gościła i gościć będzie jeszcze w wielu innych obiektach małej architektury sakralnej. Dość duża ilość figurek i obrazków ukazujących Matkę Bożą z Fatimy, jaką spotykamy w Radomiu, pokazuje, że także w obecnych czasach może żywo rozwijać się kult i powstawać liczne obiekty sakralne, które zaliczyć można do jednej, stosunkowo zbieżnej grupy ikonograficznej.

Tekst i zdjęcia: Paweł Puton