Zamknij

"Jak znaczki z usterką". Kapliczki, figury i krzyże Ziemi Radomskiej z błędami w inskrypcjach

Jednym z podstawowych walorów etnograficznych polskich kapliczcek, figur i krzyży przydrożnych jest posiadanie przez dużą część z nich inskrypcji. Napisy, jakie odnaleźć można w licach małych obiektów sakralnych kryją prawdziwe bogactwo wiedzy o wierze, pobożności, kulturze i tradycji osób je fundujących.

Jednym z podstawowych walorów etnograficznych polskich kapliczcek, figur i krzyży przydrożnych jest posiadanie przez dużą część z nich inskrypcji. Napisy, jakie odnaleźć można w licach małych obiektów sakralnych kryją prawdziwe bogactwo wiedzy o wierze, pobożności, kulturze i tradycji osób je fundujących. Szczególnie cenne są obiekty wzniesione i okraszone napisami przez ludność wiejską i małomiasteczkową, gdyż nader często mamy tu do czynienia z utrwaleniem w formie napisów języka mówionego i gwary, niejednokrotnie dalekich od słownikowej polszczyzny. Takim właśnie kapliczkom – posiadającym napisy, w których znajdują się wyrażenia wzięte z gwary, błędy ortograficzne, stylistyczne i gramatyczne, a także naleciałości rusyfikacyjne – poświęcony będzie ten artykuł. Na podstawie dostępnej literatury regionalnej[i] oraz własnej inwentaryzacji przedstawione zostaną wybrane inskrypcje z kapliczek Ziemi Radomskiej posiadające błędy oraz podjęta zostanie próba charakteryzacji poszczególnych ich kategorii.

Na samym początku omawiania tego tematu podkreślić trzeba, że istnienie owych pomyłek w żaden sposób nie umniejsza wartości obiektów sakralnych. Wręcz przeciwnie – istnienie takich błędów i literówek stanowi bezcenne dziedzictwo kultury ludowej naszej ojczyzny. Jest interesującym świadectwem trudnych dziejów Polski, pomnikiem jej historii. Kapliczki z błędami w istocie posiadają więc większą wartość historyczno-etnograficzną właśnie dzięki temu, że są "wadliwe". Jak najbardziej jest tu zasadne zacytować opinię Danuty Szegdy-Pestki, która porównuje kapliczki z błędami do owych tytułowych znaczków z usterką[ii]. Są tym cenniejsze, że jedyne w swoim rodzaju, niepowtarzalne.

Analizując napisy znajdujące się na kapliczkach Ziemi Radomskiej daje się zauważyć, że w języku polskim zaczęły sie one pojawiać dopiero na początku XIX w. Wcześniej dominowała łacina. Obiekty powstałe do lat 60-70. XIX w. w zdecydowanej większości były fundacjami dworskimi lub mieszczańskimi, stąd praktycznie nie spotyka się tu błędów w inskrypcjach[iii]. Pośród nich spotkać można ciekawe obiekty zawierające napisy w pięknej polszczyźnie[iv], a czasem nawet staropolszczyźnie[v], ale jako takie nie są one przedmiotem tego artykułu (choć z pewnością zasługują na odrębne opracowanie). Dopiero uwłaszczenie chłopów i wynikła z tego poprawa ich losu materialnego spowodowały wysyp kapliczkowych fundacji typu włościańskiego. Jako, że chłopi najczęściej nie posiadali żadnego wykształcenia, lub ograniczało się ono jedynie do podstaw czytania i pisania – na ścianach przydrożnych kapliczek podradomskich wsi odnaleźć można prawdziwe bogactwo świadectw tego stanu rzeczy. To w licach kapliczek fundowanych przez włościan znajdują się ryte dokumenty miejscowej gwary, nieznajomości zasad gramatyki i ortografii, ale także wyraźne echa programowej rusyfikacji, jakiej polskich chłopów poddawał zaborca.

Na początek warto przywołać kilka przykładów prostych błędów ortograficznych, jakie odnaleźć można w inskrypcjach kapliczek Ziemi Radomskiej. Co ciekawe daje się zauważyć, że błędy takie nie dotyczą tylko obiektów powstałych w czasach zaboru, ale dość często pojawiają się jeszcze w okresie międzywojennym, a nawet w drugiej połowie XX w[vi]. Do licznie spotykanych zniezgodności z zasadami polskiej ortografii należy poniższa pisownia wybranych wyrazów:

kturyś, krul, katażyna, mihał trujca, hwała, Hryste, z miłój, kżyż, figóra

Dla przykładu na cokole przydrożnego krzyża z 1942 r. w Płaskowie koło Jedlińska, o którym była już mowa przy omawianiu kapliczek suplikacyjnych z czasów II wojny światowej, odnajdziemy sformułowanie "O Jezu Królu Krulów", gdzie jak widać autorowi napisu zabrakło konsekwencji ortograficznej (a może nie wiedząc jak zapisać słowo "król" poprawnie – postanowił użyć obu form pisowni litery "ó"?)[vii]. Błędnie zapisane imię "Katażyna" odnajdziemy na cokole figury NMP Niepokalanej z 1918 r. w Politowie (gm. Borkowice)[viii]., ale też na dużo wcześniejszej (1849 r.) figurze Chrytusa przy słupie z ul. Radomskiej w Iłży[ix]. Z kolei nieprawidłowo zapisane imię "Mihał" pojawia się na cokole kapliczki przydrożnej ze zbiegu ulic Białej i Kwiatkowskiego w Radomiu. Znajdziemy tu także chybiącą zasadom ortografii formę "hwała"[x]. Niepoprawny zapis "Hryste" utrwalili w okresie międzywojennym na cokole jednej z kapliczek mieszkańcy Gozdu (gm. Stara Błotnica)[xi].

Czasami niepoprawność ortograficzna przyjmuje na cokołach przydrożnych kapliczek wyraźną postać zapisu fonetycznego, utrwalającego słowo mówione, jakim na codzień posługiwali się mieszkańcy okolic Radomia. Podobne wyrażenia ukazujące lokalną gwarę – choć w pierwszej chwili wydawać by się mogły rażące – kryją jednak w sobie czyste piękno i koloryt lokalnej kultury ludowej. I tak na przykład mieszkańcy Szydłowca na jednej z miejscowych kapliczek, wystawionych w 1881 r., proszą Boga, aby uchronił ich od wszelkiego "niebespieczynstwa"[xii]. Z kolei zatrwożeni grozą okupacji niemieckiej małżonkowie Okowie z Niedarczowa (gm. Kazanów), poprzez wybudowaną przez siebie w 1944 r. kapliczkę upraszali się opiece "opaczności Bożej"[xiii]. Włościanie wsi Zalesie (gm. Skaryszew) wystawioną przez siebie kapliczkę dedykowali na cześć i chwałę Bogu "Wszechmogoncemu"[xiv]. Naleciałości miejscowej gwary utrwalili też na wybudowanym w 1909 r. krzyżu mieszkańcy Piaseczna (gm. Jedlińsk):

NIECH BĘDZIE JEZUS POCHWALONY

KTURYŚ ZA NAS GRZESNYCH

NA KRZYZU ZRANIONY

FĄDATOROWIE WSI PIASECZNO

1909 R.[xv]

Warto zauważyć, że pojawiające się w powyższej inskrypcji słowo "fądatorowie" spotkać można w różnych miejscowościach Ziemi Radomskiej. Zarówno na jej północnych rubieżach, gdzie oprócz krzyża z Piaseczna wyryte zostało np. na cokole kapliczki z 1925 r. w Kadłubie (gm. Stara Błotnica)[xvi], ale także na południowych krańcach regionu. Tu, na terenie wsi Pakosław (gm. Iłża), występuje w takiej formie na cokołach dwóch przydrożnych krzyży małżeńskich – jednego z 1900 r., drugiego z 1922 r.[xvii]. Co ciekawe na cokołach kapliczek Radomia i okolic słowo "fundator" spotkać można zarówno w poprawnej formie, ale także w kilku błędnych. Poza omówionymi obiektami z wyrytą wersją "fądator" znajdziemy jeszcze kapliczki zawierające napis "fondator" (np. kapliczka przydrożna z 1909 r. w Rudzie Małej, gm. Kowala[xviii], czy krzyż przydrożny z 1908 r. u zbiegu ulic Słowackiego i Skaryszewskiej w Radomiu)[xix] oraz "fóndator" (figura NMP Niepokalanej z 1904 r. w Pakosławiu)[xx]. Wersja "fondator" jako odpowiadająca zapisowi w języku rosyjskim, a także jej zniekształcony, fonetyczny zapis "fądator" mogą wywodzić się jeszcze z czasów zaboru i w związku z tym stanowić swoistą pamiątkę rusyfikacji. Jak widać po datach rocznych - dziesięciolecia trwania pod zaborem rosyjskim odzywały się już w wolnej Polsce z pozoru niedostrzegalnym echem na cokołach przydrożnych kapliczek jeszcze przez długie lata. Bedąc już przy tematyce fundowania i budowania kapliczek warto – jako ciekawostkę w temacie błędów w inskrypcjach – zauważyć, że jeden z omawianych niżej obiektów z Dąbrowy Kozłowskiej fundator "po stawił", zaś mieszkańcy wsi Niedarczów kapliczkę "w znieśli"[xxi].

Błędy w zapisie inskrypcji przyjmują czasami na pozór mało widoczne, ale bardzo zróżnicowane formy[xxii]. W przypadkach wielu inskrypcji daje się zauważyć swego rodzaju działalność korektorską kolejnych pokoleń opiekunów poszczególnych kapliczek, którzy - jeżeli jest to możliwe - starają się naprawić zaistniały błąd w pisowni. Najczęściej dzieje się to w trakcie odmalowywania napisu, kiedy to nakładana na nowo farba daje możliwość nadania poprawnej formy pisowni danego słowa. Jako przykład można tu podać kapliczkę Serca Jezusa z ul. Pięknej w Radomiu, gdzie wyryte na tablicy słowo "z miłój" poddano właściwej korekcie[xxiii]. Przykłady podobnych zabiegów spotkać można w różnych miejscach naszego regionu[xxiv].

Osobnego potraktowania wymagają kapliczki, figury i krzyże w inskrypcjach których znajduje się prawdziwe nagromadzenie różnego rodzaju błędów. Począwszy od ortograficznych i gramatycznych, poprzez sformułowania wzięte z gwary, niepoprawne ułożenie napisu, na nieprawidłowej pisowni poszczególnych liter kończąc. Przykładów takich inskrypcji jest wiele, oto niektore z nich:

Krzyż przydrożny w Polanach (gm. Wierzbica):

NA CES PANU BOGU

WSZECHMOGONCE

MU W TRUICY S

IEDYNEMU

TĘ PAMIUNTKE

WYSTAWILI

IUZEF I AGATA

MAŁŻONKOWIE

PISKOSZ 1901r.[xxv]

Krzyż w Woli Korzeniowej (gm. Szydłowiec):

IEZU NIE OPU?ZCZAI

NA?

TE PAMJUNTKE PO?TIAWILI

ZDOBROWOLNYH OFIAR

TUTI?ZE GO?PODAZE

W ROKU 1907[xxvi]

Krzyż przydrożny w Bielinach (gm. Gielniów):

PaMioTka

Jana ?iwca

na cen? i

nachwaŁę

<>

Panu Bogu

ROK 1909[xxvii]

Kamienna figura Matki Bożej Niepokalanej w Osinach (gm. Mirzec):

ZDROWAŚ MARYJO

BOGA RODZICO

MUDLŚE ZA NAMI

SFIĘTA DZIEWICO

WYSTAWILI TĘ FIGURĘ

GOSPODARZE Z OSIN

1913 R.[xxviii]

Kamienna figura Matki Bożej Różańcowej w Zalesicach (gm. Wierzbica):

O MATKO

RUZANCA SWIE-

NTEGO BROŃ

NAS OT WSZYS-

TKIEGO ZŁEGO

FUNDATOROWIE

TEJ FIGURY

GOSPODAZE ZE

FSZI ZALIESICE

1913 R.[xxix]

Omawiając zjawisko błędów w napisach kapliczek konieczne jest rozróżnić obiekty takie na powstałe w warsztach kamieniarskich oraz wybudowane prywatnie przez samych fundatorów. O ile fakt samodzielnego wykonywania napisu przez właścian, którzy nie znali dobrze zasad gramatyki i ortografii, pozwala zrozumieć to, że czynili w inskrypcjach błędy, o tyle niezrozumiałe staje się istnienie takich błędów w obiektach wykonanych przez zakłady kamieniarskie. Tam przecież bez wątpienia pracowali ludzie posiadający odpowiednie wykształcenie, zapewniające bynajmniej podstawową znajomość polskiej pisowni[xxx]. Mimo tego także wśród kapliczek powstałych ewidentnie w warsztach kamieniarskich spotkać można błędy. Dla przykładu - krzyż kamienny stojący przy ul. Skaryszewskiej w Makowie (gm. Skaryszew) na taki napis:

D.O.M.

PÓJDZCIE

DO MNIE WSZYSCY,

KTÓRZY PRACÓJECIE

I OBCIĄŻENI

JESTEŚCIE

A JA WOS

OHŁODZĘ

OFIARA GROMADY

M. 1905 R.[xxxi]

Z kolei krzyż kamienny z okresu międzywojennego w Dąbrowie Kozłowskiej (gm. Jastrzębia) posiada inskrypcję:

TE PAMIĄTKE PO STAWIŁ

JAKÓP ISKRA[xxxii]

Na cokołach obydwu krzyży widnieją sygnatury radomskich kamieniarzy. Obiekt z Makowa sygnuje podpis J. Wróbla, zaś ten z Dąbrowy Kozłowskiej zawiera sygnaturę W. Piotrowskiego. Obydwa zakłady kamieniarskie z pewnością nie należały do wiodących w branży – były raczej małymi rodzinnymi firmami, ale czy ich właściciele nie potrafili pisać poprawnie po polsku? Jest to zastanawiające i ciężko dziś stwierdzić jaka była prawda. Mogło być tak, że kamieniarze celowo nie poprawiali dosłownego tekstu inskrypcji, podyktowanego przez niepiśmiennego fundatora, lub zapisanego przez niego - lecz wbrew zasadom gramatyki i ortografii polskiej. Ale bardzo prawdopodobne jest też to, że to włościanie sami często wykonywali taki napis – także w obiektach z piaskowca. Przykład przypuszczalnie takiego właśnie działania udało się udokumentować we wsi Błędów (gm. Wierzbica). Znajdują się tu dwie bliźniacze kapliczki fundacji tych samych małżonków. Pierwszy obiekt najpewniej zamówili w którymś z zakładów kamieniarskich Radomia, Szydłowca czy Orłowa. Posiada on zupełnie poprawny napis:

FUNDATOROWIE MAŁŻONKOWIE

FRANCISZEK I KATARZYNA

BRUSIK 1908

Rok później wystawili drugą kapliczkę, ale najprawdopodobniej (być może ze względu na koszty) nie posiadała ona wykonanego przez kamieniarza napisu, lecz fundatorzy wyryli go sami – kopiując z kapliczki wystawionej rok wcześniej. Mogli być niepiśmienni, stąd przy odtwarzaniu inskrypcji pojawiły się błędy w pisowni oraz niefrasobliwa "adjustacja" tekstu:

FUNDOROWIE MAŁZKO

WIE FRANCISEK I

KATARZYANA

BRUSIK 1909 R.[xxxiii]

Powyższe przemyślenia są oczywiście tylko hipotezą, ale wydaje się ona leżeć blisko prawdy. Znamienne w tym kontekście jest to, że pośród 30 znanych kapliczek, posiadających sygnaturę zakładu Staniszewskich z Radomia – występuje tylko jeden przypadek inskrypcji posiadającej błąd ortograficzny[xxxiv]. Podobną dbałość o poprawność językową zauważyć można u (konkurującego ze Staniszewskimi) Franciszka Hebdzyńskiego i pozostałych drobniejszych rzemieślników z Radomia i regionu[xxxv].

Jednym z ważniejszych aspektów, w jakich należy rozpatrywać występowanie w kapliczkowych inskrypcjach błędów, jest programowa rusyfikacja Polski przez zaborcę, prowadzona szczególnie intensywnie po upadku Powstania Styczniowego. Naród Polski wprawdzie nie ulegał łatwo temu jarzmu, ale prowadzona na wielu szczeblach i ogarniająca wiele aspektów życia, mrówcza praca aparatu carskiej administracji musiała w końcu przynieść jakieś rezultaty. Przykłady skuteczności rusyfikacji widoczne są choćby w pisowni litery "N", która tak jak w cyrylicy ukazywana jest w odbiciu lustrzanym "?". Co znamienne przypadki takiego sposobu wyrycia litery "N" występują jeszcze na ścianach kapliczek z lat 30. XX w. Jako przykłady takich obiektów można podać kapliczki z Klwat (gm. Jedlińsk, 1931 r.)[xxxvi] oraz Kozłowa (gm. Jastrzębia, 1938 r.)[xxxvii]. Jednym z cenniejszych obiektów dokumentujących przenikanie języka i alfabetu rosyjskiego na polskie obiekty sakralne jest pochodzący z 1896 r., wysoki, drewniany krzyż znajdujący się w niewielkim sosnowym zagajniku w pobliżu przejazdu kolejowego w Rajcu Szlacheckim koło Radomia. Na pionowej belce krzyża, od dołu do góry widnieje tu ryty napis:

NA CeSC I NA CXWAŁę

na belce poziomej:

BO [pasyjka] GU[xxxviii]

Przyglądając się napisowi łatwo zauważyć, że pierwotnie słowo "chwałę" zapisane było jako "xwałę" – czyli literę "ch" zapisano zgodnie z cyrylicą jako "x". Dopiero wtórnie przed "x" wyryto "c", co widać wyraźnie po zachwianej proporcji odstępów pomiędzy poszczególnymi literami. Zważywszy na materię, z której wykonano ten krzyż, zadziwiająca jest jego długowieczność i to, że prawdopodobnie nigdy nie był skracany i ponownie wkopywany w ziemię. Gdy do tego dołożymy fakt, że obiekt będąc pomnikiem historii mającym 120 lat, dodatkowo od wieku jest też subtelną pamiątką rusyfikacji – jego wartość tym bardziej wzrasta.

Podsumowując opis kapliczek, figur i krzyży przydrożnych regionu radomskiego, na cokołach których spotkać można liczne, nie raz bardzo ciekawe świadectwa trudności w posługiwaniu się językiem polskim w piśmie, powiedzieć trzeba, że są to niezwykle cenne i piękne pomniki historii tej ziemi. Pomiędzy tymi błędami, niepoprawnymi sformułowaniami, niedostatkami w znajomości ojczystej ortografii i koślawymi literami tkwi duch polskości. Polskości, która pomimo przeszło wiekowego zniewolenia nie ugięła się pod jarzmem obcej kultury i przetrwała. Polskości wyrażanej tu w ramach wiary katolickiej, manifestowanej poprzez obiekty sakralne okraszone choćby wadliwymi napisami na ścianach przydrożnych kapliczek, które spotkać można nawet w najbardziej odosobnionych zakątkach regionu radomskiego.



[i] Zaznaczyć trzeba, że w literaturze regionalnej mamy do czynienia zarówno z przykładami skrupulatnego notowania wszelkich błędów i nieprawidłowości w inskrypcjach (np. praca Łukasza Babuli poświęcona kapliczkom, figurom i krzyżom gminy Iłża), jak i pomijania, a nawet korekty w odpisie pojawiających się pomyłek (np. w pracy ukazującej maryjne obiekty powiatu przysuskiego ks. Dariusz Pater cytując błędny napis z kapliczki w Zbożennej dokonał jego korekty, patrz: D. Pater, Kapliczki Matki Bożej w Ziemi Przysuskiej znakiem pobożności maryjnej, Przysucha 2010, s. 208-209).

[ii] Por. D. Szegda-Pestka, Na szlaku kapliczek, Jedlnia 2013, s. 14.

[iii] Wznosili je ludzie posiadający odpowiednie wykształcenie i wystarczający status materialny, aby zadbać o poprawność fundowanych pomników.

[iv] Np. inskrypcja na krzyżu przydrożnym z 1861 r. w Bujaku (gm. Skaryszew).

[v] Zob. Np napis na figurze św. Franciszka w Piłatce (gm. Iłża), por. Ł. Babula, Kapliczki, figury i krzyże przydrożne Gminy Iłża. Album – Przewodnik, Iłża 2014, s. 80.

[vi] Ciekawym przykładem dowodzącym tego, że zjawisko czynienia błędów w inskrypcjach obecne jest nawet w dzisiejszych czasach jest kapliczka upamiętniająca uwłaszczenie chłopów w Dabrówce Podłężnej (gm. Zakrzew). Mamy tu tablicę z pięknym bezbłędnym oryginalnym napisem z 1864 r. oraz dodaną współcześnie tabliczkę upamiętniającą rok jubileuszowy 2000 z błędną formą "mieszkanicy". Inwentaryzacja własna 15 V 2016 r.

[vii] Inwentaryzacja własna 31 XII 2015. Por.: P. Puton, "Od wojny... zachowaj nas Panie!" Suplikacyjne kapliczki regionu radomskiego z okresu II wojny światowej: http://www.muzeum-radom.pl/turystyka/zabytki/od-wojny-zachowaj-nas-panie-suplikacyjne-kapliczki-regionu-radomskiego-z-okresu-ii-wojny-swiatowej/1742

[viii] Inwentaryzacja własna 14 V 2016 r.

[ix] Ł. Babula, dz. cyt., s. 39.

[x] Puton P., Karta ewidencyjna murowanych kapliczek, figur i krzyży. Kapliczka przydrożna, ul. W. C. Kwiatkowskiego/ Biała. Karta B-016, Radom 2005. Archiwum Społecznego Komitetu Ratowania Zabytków Radomia. Więcej o tym obiekcie oraz pełny odpis inskrypcji - patrz: P. Puton, Na przekór Żydowi. Kapliczka przydrożna ze zbiegu ulic Kwiatkowskiego i Białej w Radomiu: http://www.muzeum-radom.pl/turystyka/zabytki/na-przekor-zydowi-kapliczka-przydrozna-ze-zbiegu-ulic-kwiatkowskiego-i-bialej-w-radomiu/1758.

[xi] B. Cieślak, Zachować dobro..., Stara Błotnica 2014, s. 161.

[xii] I. Przybyłowska-Hanusz, Kapliczki krzyże figurki jako pomniki przeszlości i świadkowie czasów współczesnych, Szydłowiec 2007, s. 33.

[xiii] Inwentaryzacja własna 08 XI 2015 r.

[xiv] Inwentaryzacja własna 30 VII 2016 r.

[xv] B. Cieślak, Perły i perełki architektury gminy Jedlińsk, Jedlińsk [2009], s. 75.

[xvi] B. Cieślak, Zachować dobro..., Stara Błotnica 2014, s. 56.

[xvii] Inwentaryzacja własna 30 VII 2016 r. Por.: L. Żmijewski, Dróżkami Matki Bożej, Starachowice 2011, s. 76. Ł. Babula, dz. cyt., s. 76.

[xviii] Inwentaryzacja własna 19 VII 2016 r.

[xix] A. Jelski, Karta ewidencji zabytku ruchomego – Krzyż na cokole, ul. Słowackiego przy wlocie ul. Skaryszewskiej, Radom 1992, Archiwum Delegatury w Radomiu WUOZ; P. Puton, Karty ewidencyjne murowanych kapliczek, figur i krzyży: Krzyż na cokole, ul. J. Słowackiego\ Skaryszewska. Karta B-004, Radom 2005; B-004a, Radom 2010. Archiwum Społecznego Komitetu Ratowania Zabytków Radomia; P. Puton, Krzyż przy zbiegu ulic Skaryszewskiej i Słowackiego. Przydrożne świadectwa wiary naszych przodków (2), „dni. Dobra Nowina z Idalina”, 2015, nr 2, s. 23-24.

[xx] Ł. Babula, dz. cyt., s. 74-75.

[xxi] Inwentaryzacja własna 08 XI 2015 r.

[xxii] Przykładem może być kamienny krzyż z 1902 r. we wsi Romanów (gm. Kowala), gdzie w zapisie inskrypcji literę "j" zastapiła litera "i" ("Iakub", "Paiąk"). Inwentaryzacja własna 20 IX 2015 r.

[xxiii] Patrz: P. Puton, Kapliczka Najświętszego Serca Jezusa przy ul. Pięknej. Przydrożne świadectwa wiary naszych przodków (4), „dni. Dobra Nowina z Idalina”, 2015, nr 4, s. 24-25.

[xxiv] Patrz np. poprawione błędne napisy: "PARAEIJAN" na krzyżu w Alojzowie (gm. Iłża), czy "Panó" na kapliczce w Maziarzach Starych (gm. Iłża). Zob. Ł. Babula, dz. czyt., s. 18, 71.

[xxv] Inwentaryzacja własna 30 VII 2016 r.

[xxvi] I. Przybyłowska-Hanusz, dz.cyt., s. 22.

[xxvii] http://plfotoart.com/kapliczka-przydrozna/?gtmimgid=6813

[xxviii] L. Żmijewski, Tym, ktorzy tędy przechodzą, Starachowice 2002, s. 60. Tenże, Dróżkami Matki Bożej, Starachowice 2011, s. 73-74.

[xxix] Inwentaryzacja własna 13 VII 2014 r.

[xxx] Nawet jeżeli poszczególni szeregowi pracownicy zakładu kamieniarskiego byli analfabetami, lub nie znali dokładnie zasad pisowni – kontrolę nad nimi sprawował właściciel zakładu - najczęściej posiadający odpowiednie dokumenty mistrzowskie, a więc i wykształcenie gwarantujące znajomość zasad pisowni w języku polskim.

[xxxi] M. Giermakowski, Modlitwa skaryszewskich parafian wpisana w przydrożne krzyże, figury i kapliczki, Skaryszew 2009, s. 71-72.

[xxxii] D. Szegda-Pestka, dz. cyt.

[xxxiii] Inwentaryzacja własna 19 VII 2016 r.

[xxxiv] Jest to krzyż przydrożny z 1907 r. w Płaskowie (gm. Jedlińsk) zawierający błędną formę "krul". Więcej: P. Puton, Staniszewscy jako twórcy przydrożnych kapliczek, figur i krzyży, opracowanie niepublikowane w zbiorach autora, Radom 2015.

[xxxv] Choć i tu oczywiście są odstępstwa od tej reguły, przykładem czego może być napis na krzyżu z 1920 r., stojącym przy ul. Kwiatkowskiego – tuż przy kościele św. Rafała na Ustroniu. Piszący te słowo dopiero 10 lat po spisaniu inskrypcji zauważył, że kamieniarz Franciszek Hebdzyński wyrył tu błędnie "gosporze" zamiast "gospodarze".

[xxxvi] Inwentaryzacja własna 07 IV 2016 r.

[xxxvii] Inwentaryzacja własna 03 IV 2016 r.

[xxxviii] Inwentaryzacja własna 28 IV 2016 r.

Regional Operational Program of the Mazovian Voivodeship 2014-2020

×

Drogi Użytkowniku!

Administratorem Twoich danych jest Muzeum Wsi Radomskiej z siedzibą przy ulicy Szydłowieckiej 30 w Radomiu. Nasz e-mail to muzeumwsi@muzeum-radom.pl, a numer telefonu 48 332 92 81.

Inspektorem ochrony danych w naszej placówce jest Katarzyna Fryczkowska, z którą skontaktujesz się mailem info@abi.radom.pl

Twoje dane zbieramy wyłącznie w celach związanych ze statutowymi zadaniami MUZEUM. Podstawą naszego działania jest przepis prawa i nasz usprawiedliwiony cel. Twoje dane pozyskaliśmy podczas pierwszego kontaktu na etapie nawiązywania współpracy. Poprosimy Cię o podanie tylko takiego zakresu danych, jaki jest niezbędny do realizacji naszych celów:

  • gromadzenie zabytków w statutowo określonym zakresie;
  • katalogowanie i naukowe opracowywanie zgromadzonych zbiorów;
  • przechowywanie gromadzonych zabytków, w warunkach zapewniających im właściwy stan zachowania i bezpieczeństwo, oraz magazynowanie ich w sposób dostępny do celów naukowych;
  • zabezpieczanie i konserwację zbiorów oraz, w miarę możliwości, zabezpieczanie zabytków archeologicznych nieruchomych oraz innych nieruchomych obiektów kultury materialnej i przyrody;
  • urządzanie wystaw stałych i czasowych;
  • organizowanie badań i ekspedycji naukowych, w tym archeologicznych;
  • prowadzenie działalności edukacyjnej;
  • popieranie i prowadzenie działalności artystycznej i upowszechniającej kulturę;
  • udostępnianie zbiorów do celów edukacyjnych i naukowych;
  • zapewnianie właściwych warunków zwiedzania oraz korzystania ze zbiorów i zgromadzonych informacji;
  • prowadzenie działalności wydawniczej.

W trosce o bezpieczeństwo zasobów Muzeum informujemy Cię, że będziemy monitorować siedzibę Muzeum z poszanowaniem Twojej ochrony do prywatności. W tym wypadku będziemy działać w oparciu o prawnie uzasadniony interes realizowany przez nas jako administratora.

Nie będziemy przekazywać Twoich danych poza Polskę, ale chcemy udostępnić je podmiotom, które wspierają nas wypełnianiu naszych zadań. Działamy w tym przypadku w celu wypełnienia obowiązku prawnego, który na nas spoczywa oraz w związku z naszym prawnie usprawiedliwionym celem.

Twoje dane będziemy przetwarzać w oparciu o uzasadniony interes realizowany przez nas jako administratora danych tj. do momentu ustania przewarzania w celach planowania biznesowego związanego z organizacją funkcjonowania Muzeum.

Przysługuje Ci prawo dostępu do Twoich danych, a także sprostowania, żądania usunięcia lub ograniczenia ich przetwarzania. Masz także prawo złożenia skargi do organu nadzorczego.

Podanie danych osobowych jest dobrowolne, ale odmowa ich podania może uniemożliwić podjęcie współpracy.

Administrator Danych Osobowych