Muzeum Wsi Radomskiej

Muzeum Wsi Radomskiej zostało powołane do życia 31 grudnia 1976 r. przez Wojewodę Radomskiego w celu zachowania dla przyszłych pokoleń dziedzictwa kulturowego dawnej ludności zamieszkującej Radomskie, krainę leżącą na pograniczu Mazowsza i Małopolski

Muzeum Wsi Radomskiej zostało powołane do życia 31 grudnia 1976 r. przez Wojewodę Radomskiego w celu zachowania dla przyszłych pokoleń dziedzictwa kulturowego dawnej ludności zamieszkującej Radomskie, krainę leżącą na pograniczu Mazowsza i Małopolski.

Placówka zaliczana jest do muzeów na wolnym powietrzu, zwanych potocznie w Polsce "skansenami". Termin "skansen " pochodzi od pierwszej tego typu ekspozycji plenerowej utworzonej w 1891 r. przez Nordiska Musset w Sztokholmie. Powstała ona na szwedzkiej wyspie Djurgarden w miejscu dawnego szańca (po szwedzku -skansen). Twórcą był protoplasta skansenowskiej formy ochrony zabytków -Artur Immanuel Hazelius (1833-1901), który pisał o niej następująco: "Wybudujmy stare zagrody(...) Ludzie będą się zachowywać w tych domach jak to robili przed­tem, kot będzie mruczał, leżąc pod piecem, pies wygrzewał, leżąc pod budą, zwierzęta będą pasły się na łące".

Muzea skansenowskie budowano zazwyczaj w taki sposób, aby tworzyły zespoły funkcjonalnie powiązanych ze sobą zabytkowych obiektów, które odzwierciedlają historię i kulturę danego regionu. Dzieło A. I. Hazeliusa szybko znalazło naśladowców w całej Europie, w tym także na ziemiach polskich, gdzie do dnia dzisiejszego powstało kilkadziesiąt tego typu muzeów. Orga­nizacją integrującą wszystkie placówki w Polsce o tym charakterze jest Stowarzyszenie Muzeów na Wolnym Powietrzu. Do najstarszych skansenów w Polsce zalicza się muzea we Wdzydzach Kiszewskich , w Olsztynku i Nowogrodzie Łomżyńskim. Ich historia sięga początków XX wieku. Jednak większość tego typu muzeów została założona w latach 70. XX wieku. W tym bowiem czasie wyraźnie uzmysłowiono sobie, że urbanizacja wsi pociąga za sobą niszczenie zabytków kultury ludowej . Postanowiono więc chronić tę sferę dziedzictwa narodowego poprzez utwo­rzenie odpowiednio dużej liczby muzeów typu skansenowskiego. Rolę, jaką miały pełnić, trafnie określił prof. Józef Gajek: "Muzeum skansenowskie jest zawsze zbliżeniem, (...) modelem rze­czywistego obrazu życia, a więc modelem kompleksowym i dynamicznym, którego eksponaty osadzone są w środowisku podobnym do tego, w którym powstały i żyły".

Problem ochrony zabytków kultury ludowej dotyczył również Radomskiego . Początkiem działań w tym zakresie było powołanie w latach 60. Działu Etnograficznego przy ówczesnym Muzeum Regionalnym w Radomiu (obecnie Muzeum im. Jacka Malczewskiego). Badania źródłowe i za­kupy eksponatów wówczas prowadzone pozwoliły na utworzenie w Radomiu muzeum wsi. Już w 1968 r. przy Muzeum Regionalnym w Radomiu otwarto ekspozycję bartniczo-pszczelarską, prezentującą bogatą kolekcję uli.

W 1972 r. powstał Społeczny Komitet Budowy Skansenu Ziemi Radomskiej, którego zadaniem było przygotowanie założeń naukowych i podstaw organizacyjnych przyszłego muzeum. Efek­tem pracy Komitetu było pozyskanie terenów pod budowę skansenu w dzielnicy Pruszaków. W 1974 r. prof. Józef Gajek z Wrocławia opracował scenariusz etnograficzny przyszłego mu­zeum. Kilka lat później, w oparciu o tę koncepcję, dr Stefan Rosiński przystąpił do budowy Muzeum Wsi Radomskiej. Projekt przestrzenno-urbanistyczny placówki opracował mgr inż. arch. Tadeusz Derlatka.

Muzeum, według pierwszych założeń, miało obejmować obszar liczący 50 ha, na którym pla­nowano prezentować 287 przykładów dawnego budownictwa wiejskiego, małomiasteczkowego, sakralnego, szlacheckiego. Obiektom tym miały towarzyszyć budynki szkolne, karczmy, kuźnie, młyny wodne i wiatraki, a także pola uprawne i przydomowe ogródki. Realizację koncepcji rozpoczęto od utworzenia skansenu bartniczo-pszczelarskiego, złożonego z uli przejętych ze zbiorów etnograficznych ówczesnego Muzeum Regionalnego w Radomiu. Pierwszym budy­nkiem przeniesionym do muzeum był zabytkowy spichlerz dworski z Wilkowa. W 1980 r. w spich­lerzu tym pokazano dwie pierwsze wystawy: "Kultura ludowa Ziemi Radomskiej" oraz "Życie i twórczość Jana Kochanowskiego w rzeźbie i malarstwie ludowym na szkle". Uroczyste otwar­cie spichlerza, wystaw i skansenu bartniczo-pszczelarskiego nastąpiło 23 czerwca 1980 r. Datę tę można uznać za oficjalne otwarcie Muzeum Wsi Radomskiej w Radomiu. Pierwszym dyrek­torem Muzeum został dr Stefan Rosiński.

W latach 90. XX wieku w wyniku reformy administracyjnej utrzymanie Muzeum powierzono Samorządowi Województwa Mazowieckiego. W tym czasie ówczesna dyrektor Muzeum, mgr Małgorzata Jurecka, opracowała nowe założenia etnograficzne, a mgr inż. arch. Tadeusz Derlatka nową koncepcję urbanistyczno-architektoniczną Muzeum.

Obecnie Muzeum Wsi Radomskiej zajmuje obszar o powierzchni 32,5 ha, na którym zestawiono 80 obiektów dawnego budownictwa wiejskiego (chałupy, dwory, kościół, budynki gospodarcze, kuźnie, wiatraki i młyny wodne), a 22 kolejne czekają w magazynach na montaż. Muzeum posia­da również ponad 16 000 eksponatów ruchomych, wśród których na szczególną uwagę zasługują kolekcje: pojazdów, maszyn rolniczych, uli i narzędzi pszczelarskich, tkanin i sztuki ludowej.

Obecnie Muzeum pod dyrekcją mgr Ilony Jaroszek-Nowak, korzystają c z możliwości rozwoju , jakie daje uczestnictwo Polski w Unii Europejskiej, przystąpiło do realizacji kilkuletniego pro­gramu, w wyniku którego zbudowano nową infrastrukturę turystyczną i edukacyjną oraz zespół zabytkowych budowli związanych z gospodarką nadrzeczną mieszkańców Radomskiego. Pow­stał kompleks budynków obsługujących turystów: kasa biletowa i amfiteatr. Zbudowany został ośrodek edukacji muzealnej, w którym realizowany jest nowy program edukacyjny, prowadzony przy wykorzystaniu bogatej gamy środków audiowizualnych oraz Internetu. Jego ważną częścią jest edukacja przyrodnicza, wykorzystująca muzealną ścieżkę przyrodniczą . Wzdłuż rzeki Ko­sówki , płynącej przez teren skansenu, zostały zestawione młyny, tartak oraz zagroda z Solca nad Wisłą. Muzeum zmieniło swoje oblicze.

Oddziałem Muzeum Wsi Radomskiej jest Muzeum im. Oskara Kolberga w Przysusze. Muzeum to ma siedzibę w zabytkowym dworze z połowy XIX wieku, wybudowanym przez Juliusza Dem­bińskiego h. Nieczuja.

Podstawę programu ekspozycyjnego stanowi wystawa biograficzna "Oskar Kolberg (1814­-1890) -folklorysta, etnograf, kompozytor", prezentująca życie i dzieło wybitnego etnografa. Ekspozycję biograficzną uzupełniają stylowo aranżowane wnętrza: salonu (o urządzeniu typo­wym dla zamożnego dworu polskiego z II pol. XIX wieku) i gabinetu (dające wyobrażenie

o wyglądzie gabinetu-pracowni XIX-wiecznego naukowca humanisty).

Wyodrębnioną część stałej ekspozycji stanowi wystawa historyczna "Urszula z Morsztynów Dembińska (1746-1825). Dzieje Przysuchy w XVIII-XIX wieku ", prezentująca m.in.: najstarsze dokumenty dotyczące historii miasta (np. kopię przywileju lokacyjnego króla Augusta III z 16 stycznia 1745 r.)i osadnictwa w Przysusze ludności niemieckiej i żydowskiej.

Muzeum to od lat organizuje uroczystość wręczenia "Nagrody im. Oskara Kolberga za zasługi dla kultury ludowej". Nagroda przyznawana jest w ramach "Przeglądu Dorobku Twórców i Popu­laryzatorów Kultury Ludowej im. Oskara Kolberga".

Muzeum Wsi Radomskiej , podobnie jak inne skanseny, gromadzi, opracowuje naukowo i kon­serwuje charakterystyczne dla regionu obiekty architektury ludowej oraz przedmioty codzien­nego użytku. Podsumowaniem pracy badawczej są muzealne wydawnictwa: "Zeszyty Naukowe Muzeum Wsi Radomskiej" (od t. 4. zatytułowane "Wieś Radomska"), seria "Radom i region ra­domski w dobie szlacheckiej Rzeczypospolitej", seria "Radomski rok obrzędowy", przewodniki oraz katalogi wystaw.

Muzeum przygotowuje dla zwiedzających wystawy stałe i czasowe. Ekspozycje stałe prezentują wnętrza wiejskich budynków wyposażone w przedmioty używane przez mieszkańców wsi. Wystrój wnętrz i otoczenie zabytkowych budynków zmienia się wraz z rytmem świąt kościelnych, prac polowych oraz pór roku. Oprócz wnętrz stale pokazywane są trzy wystawy: "Ekspozycja uli" w skansenie bartniczo-pszczelarskim, "Jak powstaje skansen" w kurniku z Konar oraz "His­toria narzędzi i maszyn rolniczych" w pawilonie ekspozycyjnym. Ekspozycje czasowe organizo­wane są w spichlerzu dworskim z Wilkowa oraz w zbudowanym przez górali Domu Ludowym z Jedlni-Poświętnego.

Muzeum, obok pracy naukowej, prowadzi działalność edukacyjną. W 1996 r. opracowano, we współpracy z nauczycielami, nowy program edukacyjny upowszechniający wiedzę o Radom­skiem. W programie tym założono, że wiadomości teoretyczne uzupełniane będą zajęciami praktycznymi, np. wypiekiem chleba. Lekcje prowadzone są w oparciu o interaktywne wystawy, spotkania z twórcami ludowymi, pracę w muzealnych ogródkach i zabawę.